Ορισμός

Με την αυστηρή (ανατομική) έννοια του όρου, η σπονδυλική στήλη (spine ή vertebral column) είναι ένα σύνολο από οστά (κόκκαλα), κάθε ένα από τα οποία ονομάζεται σπόνδυλος (vertebra).
Στην πράξη όμως, με τον όρο αυτό, εννοούμε και το εσωτερικό της σπονδυλικής στήλης (δηλ. το νωτιαίο μυελό με την αρχή των νεύρων) αλλά και το εξωτερικό της μέρος (δηλ. τους μύες και συνδέσμους).



Εικόνα 1 : Ένας οσφυϊκός σπόνδυλος. Στο δεξιό τμήμα της εικόνας φαίνεται η εντομή (σαν άνοιγμα) από όπου εξέρχεται το αντίστοιχο νεύρο.




Αριθμός και σχήμα των σπονδύλων

Οι σπόνδυλοι είναι 33. Σε γενικές γραμμές οι σπόνδυλοι έχουν ένα πρόσθιο τμήμα που είναι συμπαγές και λέγεται σώμα (vertebral body) και ένα οπίσθιο τμήμα που λέγεται πέταλο (lamina). Η αφαίρεση του πετάλου είναι η χειρουργική επέμβαση που ονομάζεται πεταλεκτομή. Το πέταλο έχει πολλές προεξοχές (σαν αγκάθια) – κάθε μια λέγεται απόφυση (process). Για παράδειγμα, οι ακανθώδεις αποφύσεις (spinal processes) είναι οι «κόμποι» που ψηλαφάμε στην πλάτη μας, από τον αυχένα μέχρι τη μέση.
Ανάμεσα στο σώμα και το πέταλο του σπονδύλου, υπάρχει ένα κενό (μια τρύπα). Καθώς ενώνονται οι σπόνδυλοι, ο ένας πάνω στον άλλον σχηματίζεται ένας σωλήνας από αυτά τα «κενά», που έχει ανοίγματα στο πλάι. Ο σωλήνας αυτός λέγεται σπονδυλικός σωλήνας (spinal canal) και μέσα σε αυτόν βρίσκεται προστατευμένος ο νωτιαίος μυελός (spinal cord). Από τα ανοίγματα στο πλάι βγαίνουν τα νεύρα που πηγαίνουν στα χέρια και στα πόδια.



Εικόνα 2 : Ένας οσφυϊκός σπόνδυλος με τα αντίστοιχα νεύρα. Η μείωση του εύρους του σπονδυλικού σωλήνα, προκαλεί την οσφυϊκή στένωση.




Διαφοροποίηση των σπονδύλων – χωρισμός σε μοίρες

Οι σπόνδυλοι διαφοροποιούνται και έτσι οι ανατόμοι χώρισαν τη σπονδυλική στήλη σε πέντε τμήματα (μοίρες) :

1. αυχενική μοίρα ή αυχένας (γράφεται και Α.Μ.Σ.Σ. δηλ. αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης) από τη βάση του κεφαλιού μέχρι τον προέχοντα σπόνδυλο δηλ. το οστό που ψηλαφάμε στο πίσω μέρος του λαιμού όταν σκύβουμε το κεφάλι μας. Περιλαμβάνει 7 σπονδύλους.

2. θωρακική μοίρα (γράφεται και Θ.Μ.Σ.Σ. δηλ. θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης) από τον προέχοντα σπόνδυλο μέχρι την αρχή της μέσης. Περιλαμβάνει 12 σπονδύλους.

3. οσφυϊκή μοίρα ή μέση (γράφεται και Ο.Μ.Σ.Σ. δηλ. οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης) από το τέλος της θωρακικής μοίρας μέχρι την αρχή του ιερού οστού. Περιλαμβάνει 5 σπονδύλους.

4. ιερή μοίρα. Περιλαμβάνει 5 σπονδύλους ενωμένους μεταξύ τους, που αποτελούν το ιερό οστό.

5. κοκκυγική μοίρα. Περιλαμβάνει 4 πολύ μικρούς σπονδύλους, ενωμένους μεταξύ τους, που αποτελούν τον κόκκυγα.

* κάθε τμήμα της σπονδυλικής στήλης έχει ιδιαιτερότητες, εξ’ ου και ο διαχωρισμός σε μοίρες. Η αυχενική μοίρα έχει μεγάλη ευκινησία και αποστολή να στηρίζει το κεφάλι στις διάφορες κινήσεις του. Ειδικά οι δύο πρώτοι σπόνδυλοι (ο άτλας και ο άξονας) διαφέρουν σημαντικά στη σχήμα από τους υπόλοιπους. Η θωρακική μοίρα είναι σχετικά άκαμπτη. Η οσφυϊκή μοίρα έχει τους πιο μεγάλους σπονδύλους, καθώς δέχεται ουσιαστικά όλο το βάρος του σώματος και επιτελεί πολλές κινήσεις. Το ιερό οστό και ο κόκκυγας αποτελούνται από σπονδύλους ενωμένους μεταξύ τους, άρα δεν επιτρέπουν κινήσεις, παρά μόνο έχουν στηρικτικό ρόλο.



Εικόνα 3 : Οι πέντε μοίρες (τμήματα) της σπονδυλικής στήλης. Η αυχενική μοίρα έχει φυσιολογικά το κυρτό προς τα μπρος.




Δύο γειτονικοί σπόνδυλοι

Δύο γειτονικοί σπόνδυλοι ενώνονται μεταξύ τους με το μεσοσπονδύλιο δίσκο, τις αρθρώσεις και τους συνδέσμους :

1. ο μεσοσπονδύλιος δίσκος (intervertebral disc) είναι ένα ελαστικό «μαξιλαράκι» που ενώνει τα σώματα των σπονδύλων και απορροφά τους κραδασμούς. Η φθορά του δίσκου, είτε απότομα, είτε συνηθέστερα σε χρόνια βάση, προκαλεί πίεση στα νεύρα και το νωτιαίο μυελό (βλ. αυχενική δισκοκήλη, οσφυϊκή δισκοκήλη )

2. η άρθρωση (facet joint) σχηματίζεται από ένα τμήμα του πάνω σπονδύλου και άλλο ένα του κάτω σπονδύλου. Για κάθε ζεύγος σπονδύλων, υπάρχουν δύο αρθρώσεις, μια δεξιά και μια αριστερά

3. οι σύνδεσμοι (ligaments) είναι «λαστιχάκια» που συνδέουν τα πέταλα δύο γειτονικών σπονδύλων.

* δύο γειτονικοί σπόνδυλοι συνδέονται με ένα δίσκο, δύο αρθρώσεις και αρκετούς συνδέσμους. Συνεπώς σε ολόκληρη τη σπονδυλική στήλη, υπάρχουν δεκάδες δίσκοι, αρθρώσεις και σύνδεσμοι. Επίσης στο εσωτερικό της σπονδυλικής στήλης ξεκινούν τα νεύρα (62 νεύρα στο σύνολο) και στο εξωτερικό υπάρχουν πολλοί σπονδυλικοί μύες. Κάθε ένα από αυτά τα σημεία μπορεί να είναι εστία πόνου. Αυτό εξηγεί πόσο δύσκολο είναι κάποιες φορές να βρεθεί το γιατί πονάει ένας ασθενής πχ στη μέση του.



Εικόνα 4 : δύο γειτονικοί σπόνδυλοι. Ανάμεσά τους φαίνεται ο μεσοσπονδύλιος δίσκος.