Διαταραχές ύπνου

Οι διαταραχές ύπνου περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα νοσολογικών οντοτήτων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από δυσκολία στην έλευση του ύπνου ή στα στάδια αυτού. Διακρίνονται σε 2 βασικές κατηγορίες, τις δυσυπνίες και τις παραϋπνίες. 

Γνωστές σε όλους μας διαταραχές ύπνου είναι η αυπνία, η υπνοβασία και οι εφιάλτες, ενώ υπάρχουν και σπάνια, αλλά επικίνδυνα για την ζωή σύνδρομα όπως το Σύνδρομο Ναρκοληψίας-Καταπληξίας, η οικογενής θανατηφόρος αυπνία και η διαταραχή συμπεριφοράς στην φάση REM. Η κύρια διαγνωστική μέθοδος είναι η μελέτη ύπνου (πολυϋπνογράφημα).

Συχνές ερωτήσεις

Ποιες είναι οι φάσεις του ύπνου και πως σχετίζονται με τις υπνικές διαταραχές ;

Ο ύπνος έχει 3 φάσεις. Αυτές είναι οι:

1. Εγρήγορση: όπου η νοητική και κινητική δραστηριότητα ελέγχεται πλήρως από τον εγκεφαλικό φλοιό

2. Νon-REM φάση: όπου υπάρχει καταστολή της δραστηριότητας του φλοιού, με μείωση του ρυθμού αναπνοής, της καρδιακής συχνότητας και του μυϊκού τόνου, αλλά υπάρχει κινητική δραστηριότητα.

3. REM φάση: Χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των οφθαλμών και απώλεια μυϊκού τόνου. Στο στάδιο αυτό βλέπουμε τα όνειρα.

Κατά την διάρκεια του ύπνου, εναλλάσσονται διαδοχικά ο non REM με τον REM ύπνο. Αυτή η διαδοχική εναλλαγή από την non REM στην REM φάση αποτελεί έναν υπνικό κύκλο. Το άτομο πραγματοποιεί 4 με 6 υπνικούς κύκλους διάρκειας 90 λεπτών ο καθένας , σε μια νύχτα.

Η αφύπνιση, δηλαδή η μετάβαση από τον υπνικό κύκλο στην εγρήγορση πυροδοτείται από το φως του ηλίου, τον θόρυβο, την θερμοκρασία, την πείνα και διάφορες ορμονικές μεταβολές.

Οι διαταραχές του ύπνου μπορεί να αφορούν:

- την μετάβαση από την εγρήγορση στην υπνική φάση, αδυναμία δηλαδή, να επέλθει ο ύπνος

- διαταραχές των σταδίων του ύπνου ή προσωρινές αφυπνίσεις

Πώς ταξινομούνται οι διαταραχές του ύπνου ;

Ταξινομούνται σε δυσυπνίες και παραϋπνίες.

ΔΥΣΥΠΝΙΕΣ: Πρωτοπαθείς διαταραχές του ύπνου που χαρακτηρίζονται από αυπνία τη νύχτα και υπνηλία κατά την διάρκεια της μέρας. Οι σημαντικότερες είναι:

1. Αυπνία: ανάλογα με την διάρκεια της, διακρίνεται σε βραχεία, όταν διαρκεί λιγότερο από 3 εβδομάδες και χρόνια, όταν τις υπερβεί. Επίσης, διακρίνεται σε πρωτοπαθή, όταν δεν οφείλεται σε κάποια ψυχική ή σωματική νόσο, και δευτεροπαθή ως αποτέλεσμα κάποιας υποκείμενης πάθησης.
Παθήσεις που προκαλούν δευτεροπαθή αυπνία είναι:

- Αγχώδεις διαταραχές

- Κατάθλιψη

- Σχιζοφρένεια

- Διαταραχή προσωπικότητας

- Κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών

- Κατανάλωση καφέ και αλκοόλ

- Διακοπή υπνωτικών φαρμάκων

- Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια στην γέφυρα

- Παρεγκεφαλιδική εκφύλιση

- Χορεία του Huntington


- Οικογενής θανατηφόρος αυπνία : Σπάνια κληρονομική διαταραχή της πρωτεΐνης prion, στην οποία το άτομο έχει ολική απώλεια του 
ύπνου και οδηγείται τελικά σε άνοια και θάνατο

- Σύνδρομο των ανήσυχων άκρων (Restless Legs Syndrome). Το σύνδρομο των ανήσυχων άκρων είναι χρόνια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επιτακτική ανάγκη του ατόμου να κουνήσει τα άκρα του (συνήθως πόδια) κατά την νυκτερινή κατάκλιση. Εμφανίζεται συνήθως σε ηλικία 50 ετών και άνω και μπορεί να προκύψει και ως απόρροια έλλειψης σιδήρου, εγκυμοσύνης, σκλήρυνσης κατά πλάκας, Parkinson κ.α. Ως θεραπεία, χορηγούνται αγωνιστές ντοπαμίνης σε μικρές δόσεις ενώ θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και το υποκείμενο αίτιο, αν αυτό υπάρχει.

2. Ναρκοληψία: Χαρακτηρίζεται από ξαφνική έντονη υπνηλία και επιτακτική ανάγκη για ύπνο σε τυχαίες στιγμές. Αποτελεί μέρος του συνδρόμου Ναρκοληψίας-Καταπληξίας. Το σύνδρομό Ναρκοληψίας-Καταπληξίας είναι μια αυτοάνοση διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έλλειψη της πρωτεΐνης υποκρετίνης (ή αλλιώς ορεξίνης), με αποτέλεσμα το άτομο να μεταπίπτει πολύ απότομα και σε τυχαίες στιγμές στην φάση του ύπνου REΜ. Χαρακτηρίζεται από την εξής 4άδα συμπτωμάτων:

- Ναρκοληψία

- Καταπληξία: Αιφνίδια και πλήρης απώλεια μυϊκού τόνου, που πυροδοτείται συνήθως από συναισθηματική φόρτιση, όπως έντονη χαρά, 
γέλιο ή λύπη. Το άτομο, σε τέτοιες καταστάσεις, ξαφνικά πέφτει κάτω, χάνει τις δυνάμεις του και μένει παράλυτος για λίγα δευτερόλεπτα

- Υπνική παράλυση: Μερική ή πλήρης απώλεια μυϊκού τόνου λίγο μετά την αφύπνιση

- Υπναγωγικές ψευδαισθήσεις: Ψευδαισθήσεις κατά την επέλευση του ύπνου που βιώνονται ως πολύ ζωηρά όνειρα. Το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται συνήθως πριν το 14ο έτος της ζωής.

Η διάγνωση είναι κλινική καθώς ο συνδυασμός καταπληξίας και υπνηλίας είναι καθοριστικός. Η θεραπεία συνίσταται σε διεγέρτες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.

3. Υπνική Άπνοια (sleep apnea): Είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από συχνά επεισόδια άπνοιας κατά την διάρκεια του ύπνου. Άπνοια ορίζεται η παύση της ροής του αέρα από τη μύτη και το στόμα για περισσότερα από 10 sec. Μπορεί να είναι αποφρακτικού τύπου ή κεντρικού.

- Η αποφρακτικού τύπου οφείλεται σε απόφραξη των ανώτερων αναπνευστικών οδών. Προσβάλλει κυρίως παχύσαρκους άνδρες και συνοδεύεται από ηχηρό ροχαλητό, έντονη υπνηλία μέσα στη μέρα, μειωμένη συγκέντρωση και στυτική δυσλειτουργία.

- Η κεντρικού τύπου άπνοια είναι λιγότερο συχνή. Οφείλεται σε διαταραχή του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, και ειδικότερα του αναπνευστικού κέντρου στον προμήκη μυελό και στην γέφυρα.

Η υπνική άπνοια παρατηρείται και ως προέκταση συμπτωμάτων σε νοσήματα όπως μυοτονική δυστροφία, παρκινσονικά σύνδρομα, μεγαλακρία και υποθυρεοειδισμό.

Η διάγνωση της υπνικής άπνοιας γίνεται με πολυϋπνογραφική καταγραφή (μελέτη ύπνου) ενώ στην θεραπεία περιλαμβάνονται συσκευές χορήγησης αέρα (CPAP), χειρουργική άρση της απόφραξης, μασελάκια και συσκευές διέγερσης μυών φάρυγγα. Η απώλεια βάρους μπορεί να βοηθήσει επίσης.


4. Διαταραχές του Κιρκαδιανού ρυθμού: Αποτελούν έλλειψη συγχρονισμού του ορμονικού κύκλου ύπνου-εγρήγορσης του ατόμου και του κοινωνικά προγραμματισμένου κύκλου. Μπορεί να οφείλεται σε κυλιόμενο ωράριο εργασίας ή στο γνωστό jet lag λόγω αλλαγής της ζώνης ώρας. Η προσαρμογή δεν αργεί να επέλθει.


ΠΑΡΑΫΠΝΙΕΣ: Χαρακτηρίζουν τα ανεπιθύμητα ψυχικά ή σωματικά συμβάντα στον ύπνο. Οι πιο σημαντικές είναι:

1. Υπνοβασία: Παρατηρείται στο 1-6% του πληθυσμού. Το άτομο σηκώνεται από το κρεβάτι του και περιφέρεται στον χώρο χωρίς να έχει πλήρη συνείδηση. Η αφύπνιση δεν είναι εύκολη και συχνά συνοδεύεται από σύγχυση και επιθετικότητα.

2. Νυκτερινοί τρόμοι: Είναι η αιφνίδια έγερση που συνοδεύεται από τρομαγμένες κραυγές, ταχυκαρδία, ταχύπνοια και εφίδρωση. Συνήθως δεν υπάρχει ανάμνηση του επεισοδίου.

3. Διαταραχή εφιαλτών: Τρομαχτικά όνειρα όπου κάνουν το άτομο να ξυπνάει φοβισμένο και με λεπτομερή ανάμνηση αυτών. Σχετίζονται άμεσα με την συναισθηματική κατάσταση του ατόμου και την λήψη φαρμάκων ή ουσιών. Σε παρατεταμένη διάρκεια του προβλήματος συνιστάται ψυχοθεραπευτική παρέμβαση.

4. Τινάγματα των άκρων: Είναι πολύ συχνά, αφορούν το 60% του πληθυσμού και παρατηρούνται στην αρχή του ύπνου. Θεωρούνται παθολογικά μόνο όταν είναι πολύ συχνά και δυσχεραίνουν τον ύπνο.

5. Μυϊκές κράμπες των κάτω άκρων σχετιζόμενες με τον ύπνο: Παρατηρείται στο 16% του πληθυσμού και είναι πιο συχνές αν έχει προηγηθεί σωματική άσκηση.

6. Διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM: Χαρακτηρίζεται από έντονη βίαιη κινητική δραστηριότητα, επικίνδυνη για τον ίδιο και για τους γύρω του. Η αφύπνιση είναι απότομη και υπάρχει πλήρης ανάμνηση του ονείρου. Διακρίνεται σε ιδιοπαθή και δευτεροπαθή, ως συνέπεια διαφόρων νευροεκφυλιστικών νοσημάτων (πχ άνοια και Parkinson), κατανάλωση αλκοόλ και καφέ, εγκεφαλικά επεισόδια και όγκους ΚΝΣ.

Πώς γίνεται η διάγνωση των διαταραχών ύπνου ;

Ο γιατρός θα πρέπει να συλλέξει πληροφορίες σχετικά με τις συνήθειες ύπνου του ασθενούς από τον ίδιο και την οικογένειά του. Επίσης, είναι δυνατό να γίνει μελέτη του ύπνου, μέσω ειδικού εξοπλισμού που καταγράφει την εγκεφαλική δραστηριότητα, τις οφθαλμικές κινήσεις, τον μυϊκό τόνο, τον καρδιακό ρυθμό και την αναπνοή. Τέτοιος εξοπλισμός είναι :

- Το πολυϋπνογράφημα: Η βασική διαγνωστική μέθοδος διαταραχών ύπνου. Σε αυτή, μετριούνται παράμετροι απαραίτητοι για την σταδιοποίηση του ύπνου και παράμετροι λειτουργίας του αναπνευστικού.

- Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ): ανιχνεύει την εγκεφαλική ηλεκτρική δραστηριότητα του φλοιού του εγκεφάλου

- Το ηλεκτρο-οφθαλογράφημα: καταγράφει τις κινήσεις των οφθαλμών, απαραίτητες για την σταδιοποίηση του ύπνου

- Το ηλεκτρομυογράφημα (ΗΜΓ): καταγράφει το μυϊκό τόνο.

- Καταγραφή αέρα και αναπνευστικής προσπάθειας: αφορά στην ρινική και στοματική ροή του αέρα για εντοπισμό απόφραξης

- Κινησιογραφία: Εφαρμόζεται συνήθως για τη διαπίστωση του συνδρόμου ανήσυχων άκρων και συνήθως αφορά την καταγραφή κίνησης στην κνήμη.

Υπάρχουν παράγοντες που μπορούμε να ρυθμίσουμε στην καθημερινότητα μας για να βελτιώσουμε την ποιότητα του ύπνου ;

Υπάρχουν αρκετές συνήθειες που μπορούμε να αλλάξουμε, προκειμένου να έχουμε φυσιολογικό ύπνο και να νιώθουμε ξεκούραστοι. Αυτές είναι:

- Σωστή διατροφή με αποφυγή ροφημάτων καφεΐνης αργά το βράδυ, και προτίμηση ελαφρών γευμάτων πριν τον ύπνο

- Σωματική άσκηση σε τακτική βάση αλλά όχι αμέσως πριν τον ύπνο

- Καθιέρωση σταθερής ρουτίνας ύπνου

- Διαμόρφωση κατάλληλης ατμόσφαιρας υπνοδωματίου, που προσφέρει ηρεμία

Σε ποιόν γιατρό θα πρέπει να απευθυνθώ για τις διαταραχές του ύπνου ;

Οι διαταραχές ύπνου είναι συνηθέστερα αποτέλεσμα ψυχολογικών - νευρολογικών καταστάσεων, με συχνή παρουσία και ορμονικών διαταραχών. Συνεπώς, οι πλέον κατάλληλες ειδικότητες είναι: Νευρολόγος, Ενδοκρινολόγος και Ψυχολόγος/Ψυχίατρος.