Η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα (ankylosing spondylitis) είναι μια χρόνια φλεγμονώδης (αυτοάνοση) πάθηση που προσβάλλει την σπονδυλική στήλη, προκαλώντας πόνο, δυσκαμψία και προοδευτική αγκύλωση του σώματος, εξ ου και η ονομασία της.

Ανήκει στην ομάδα των σπονδυλαρθρίτιδων, η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία στο αίμα του αντιγόνου ιστοσυμβατότητας HLA B27, το οποίο είναι παρόν στο 90% των περιπτώσεων. Έχει έντονο γενετικό υπόβαθρο και παρατηρείται στο 0,2% του γενικού πληθυσμού.

Στην κλινική εικόνα κυριαρχεί ο χρόνιος πόνος στη μέση (οσφυαλγία), η αρθρίτιδα των κάτω άκρων και οι ενθεσοπάθειες (τενοντίτιδες). Μπορεί να παρατηρηθούν και εξωαρθρικές εκδηλώσεις με συχνότερη την ραγοειδίτιδα του ματιού. Εκτός από τον πόνο, υπάρχει και ο κίνδυνος για πρόκληση αυτόματων καταγμάτων της σπονδυλικής στήλης.

Το κυριότερο διαγνωστικό εργαλείο είναι η ακτινογραφία λεκάνης και ισχίων, σε συνδυασμό πάντα με τις κλινικές εκδηλώσεις και το λεπτομερές ιστορικό. Την επιβεβαίωση δίνουν οι αιματολογικές εξετάσεις και η μαγνητική τομογραφία οσφυϊκής μοίρας (ΟΜΣΣ).

Η θεραπεία αποτελείται κυρίως από φάρμακα και σωματική άσκηση. Αν αυτά δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, χρησιμοποιούνται ειδικοί βιολογικοί παράγοντες, οι οποίοι βελτιώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών αυτών. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις χρειάζεται νευροχειρουργική επέμβαση δηλαδή σπονδυλοδεσία.

Συχνές ερωτήσεις

Η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα ανήκει στην ομάδα των σπονδυλαρθρίτιδων. Τι εννοούμε με τον όρο σπονδυλαρθρίτιδα;

Με τον όρο σπονδυλαρθρίτιδα (Spondyloarthritis, SpA) εννοούμε μια ομάδα παθήσεων των αρθρώσεων και των σπονδύλων που έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Φλεγμονή του σκελετού που περιλαμβάνει την σπονδυλική στήλη ή και τις ιερολαγόνιες αρθρώσεις

2. Φλεγμονή στα σημεία πρόσφυσης των τενόντων, συνδέσμων και περιτονιών στα οστά (ενθεσοπάθεια = μια μορφή τενοντίτιδας)

3. Φλεγμονώδη αρθρίτιδα, κυρίως των κάτω άκρων

4. Εξωαρθρικές εκδηλώσεις όπως: έλκη στόματος, δερματικές εκδηλώσεις, προσβολή εντέρου, ραγοειδίτιδα του οφθαλμού, καρδιακές παθησεις

Εκτός από την αγκυλοποιητική Σπονδυλίτιδα, στην ομάδα αυτή ανήκουν και:

• Η αντιδραστική αρθρίτιδα (reactive arthritis)

• Η αρθρίτιδα που σχετίζεται με τις φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου (enteropathic spondyloarthritis)

• Η ψωριασική αρθρίτιδα (psoriatic arthritis) που συνδυάζεται με ψωρίαση

• Η αδιαφοροποίητη σπονδυλοαρθρίτιδα

Αυτό που χαρακτηρίζει τις συγκεκριμένες παθήσεις είναι η παρουσία στο αίμα του αντιγόνου ιστοσυμβατότητας HLA B27, το οποίο παρατηρείται στο 80-90% των παθήσεων αυτών, καθώς και η απουσία του ρευματοειδούς παράγοντα RF (λόγω αυτού, ονομάζονται και οροαρνητικές, seronegative).

Πόσο συχνή είναι η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα στον πληθυσμό;

Η συχνότητα της αγγίζει περίπου το 0,2% του παγκόσμιου πληθυσμού, με υπεροχή στου νέους άνδρες 20 με 40 ετών (αναλογία 3:1 άνδρες-γυναίκες). Γεωγραφικά, η συχνότητα είναι ανάλογη της παρουσίας του HLA B27 στον εκάστοτε πληθυσμό. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα, παρατηρείται στο 6% του πληθυσμού της.

Ποιος είναι ο κίνδυνος για αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα αν ένας συγγενής 1ου βαθμού πάσχει από αυτή;

Υπάρχει έντονο γενετικό υπόβαθρο πίσω από την συγκεκριμένη πάθηση. Ενώ στον γενικό πληθυσμό ο κίνδυνος ανέρχεται στο 0,2%, αν ένας συγγενής σας πρώτου βαθμού πάσχει, ο κίνδυνος αγγίζει το 8%. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται δραματικά μεταξύ διδύμων, όπου για τα ετεροζυγωτικά είναι 15%, ενώ για τα μονοζυγωτικά φτάνει το 60%.

Πώς σχετίζεται το HLA B27 με την εμφάνιση της νόσου;

Το HLA B27 ενεργοποιεί συγκεκριμένες κυτταροκίνες με κυριότερη την IL23 και IL17, καθώς και τον παράγοντα νέκρωσης όγκων (TNF). Αυτά, μέσω συγκεκριμένων βιοχημικών αντιδράσεων, προάγουν την φλεγμονή των αρθρώσεων και των τενόντων.

Ποια είναι η κλινική εικόνα της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας;

Η έναρξη των συμπτωμάτων είναι σταδιακή και ύπουλη, με αποτέλεσμα η διάγνωση να τίθεται ενίοτε καθυστερημένα. Οι εκδηλώσεις της είναι οι εξής:

1. Χρόνια (>3 μήνες) φλεγμονώδης οσφυαλγία (πόνος στη μέση) . Είναι το κυριότερο σύμπτωμα και έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:

• πρωινή δυσκαμψία ή δυσκαμψία μετά από παρατεταμένη ακινησία, συνήθως για πάνω από 30 λεπτά. Αυτή εξαφανίζεται μετά από κίνηση ή φυσική δραστηριότητα. Το στοιχείο αυτό ξεχωρίζει τους φλεγμονώδεις τύπους αρθρίτιδων από τις σπονδυλαρθρίτιδες χωρίς φλεγμονή (πχ την τυπική οστεοαρθρίτιδα των ηλικιωμένων), καθώς στις δεύτερες η δυσκαμψία εμφανίζεται με την κίνηση, και όχι μετά από ακινησία

• νυχτερινός πόνος

• ευαισθησία στις ιερολαγόνιες αρθρώσεις και έντονος πόνος στους γλουτούς

• σταδιακή μείωση κινητικότητας της οσφυϊκής μοίρας της Σπονδυλικής στήλης, η οποία μπορεί να επεκταθεί και στις υπόλοιπες μοίρες, προκαλώντας σε παραμελημένες περιπτώσεις πλήρη αγκύλωση

2. Αρθρίτιδα: προσβάλλονται οι αρθρώσεις κυρίως των ισχίων και των ώμων. Το 1/3 των ασθενών εμφανίζει αρθρίτιδα των κάτω άκρων (γόνατα και ποδοκνημικές αρθρώσεις). Η πρώιμη προσβολή των κάτω άκρων είναι σημείο κακής πρόγνωσης.

3. Ενθεσίτιδα-δακτυλίτιδα: Φλεγμονή στα σημεία που προσφύονται οι τένοντες, οι σύνδεσμοι και οι περιτονίες στα οστά. Συνήθως προσβάλλεται ο αχίλλειος τένοντας και η πελματιαία απονεύρωση (πελματιαία απονευρωσίτιδα). Πιο σπάνια, προσβάλλονται τα δάκτυλα (δακτυλίτιδα, αλλαντοειδής διόγκωση σε ποσοστό 10%) και οι στερνικές αρθρώσεις, με εκδήλωση πόνου στο στέρνο.

4. Εξωαρθρικές εκδηλώσεις: Η κυριότερη είναι η πρόσθια ραγοειδίτιδα (25-30%). Εκδηλώνεται ως ξαφνικός πόνος, ερυθρότητα και φωτοφοβία του ενός ματιού. Μπορεί να αποτελεί το αρχικό σύμπτωμα της νόσου. Άλλες εκδηλώσεις είναι η προσβολή της καρδιάς (κολποκοιλιακός αποκλεισμός ή ανεπάρκεια της αορτικής βαλβίδας), οστεοπόρωση (με αποτέλεσμα εύκολα, αυτόματα κατάγματα), νεφρωσικό σύνδρομο και πνευμονική ίνωση.

Πώς τίθεται η διάγνωση της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας;

Η υποψία μπαίνει από γιατρό που ασχολείται με τη σπονδυλική στήλη και η διάγνωση επιβεβαιώνεται από Ρευματολόγο.

Η διάγνωση ξεκινάει από το χρόνιο φλεγμονώδες άλγος στη σπονδυλική στήλη, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν. Παράλληλα, συνεκτιμάται η μειωμένη κινητικότητα της ΣΣ και η ευαισθησία στις ιερολαγόνιες αρθρώσεις.

Η απεικόνιση των ιερολαγονίων αρθρώσεων θεωρείται η πιο ειδική εξέταση για την διάγνωση της ΑΣ. Η απλή ακτινογραφία λεκάνης-ισχίων είναι η εξέταση εκλογής. Σε αυτή, παρατηρείται σκλήρυνση -συνήθως αμφοτερόπλευρη- στις ιερολαγόνιες αρθρώσεις, οστικές διαβρώσεις και «τετραγωνοποίηση» των σπονδυλικών σωμάτων. Στα τελικά στάδια και σε παραμελημένες περιπτώσεις, μπορεί να παρατηρηθεί ασβεστοποίηση και οστεοποίηση των σπονδυλικών δίσκων, με την χαρακτηριστική εικόνα σπονδυλικής στήλης τύπου ‘’bamboo’’.

Τον πρώτο καιρό, μπορεί οι αλλοιώσεις της ΣΣ να μην είναι εμφανείς με την ακτινογραφία. Στην περίπτωση αυτή, αν υπάρχει σοβαρή κλινική υποψία, επιλέγουμε τη μαγνητική τομογραφία, στην οποία θα δούμε εικόνες φλεγμονής των αρθρώσεων. Τα τελευταία χρόνια, χρησιμοποιείται ενίοτε και το μυοσκελετικό υπερηχογράφημα, για την απεικόνιση της ενθεσίτιδας.

Εργαστηριακά, δεν υπάρχει ειδικός διαγνωστικός δείκτης, που να θέτει 100% τη διάγνωση της νόσου. Οι γενικοί δείκτες φλεγμονής (TKE, CRP) είναι αυξημένοι, ανάλογα με τη φάση της νόσου. Μπορεί επίσης να παρατηρηθεί άνοδος της αλκαλικής φωσφατάσης και της Ig A ανοσοσφαιρίνης. Το HLA B27 ανευρίσκεται στο 80-90% των περιπτώσεων, αλλά μπορεί να βγει θετικό και σε ένα 5-10% υγιών ατόμων, οπότε δεν αποτελεί απόλυτο διαγνωστικό δείκτη για την διάγνωση της ΑΣ.

Στην πράξη, ορισμένες φορές τίθεται η υποψία του νοσήματος και μπαίνει μια αρχική διάγνωση «πιθανής αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας». Συχνά, μετά από κάποιους μήνες η διάγνωση οριστικοποιείται.

Ποια είναι η θεραπεία της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας;

Η αρχική θεραπεία συνίσταται στην χορήγηση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, σε συνδυασμό με σωματική άσκηση. Αν δεν υπάρχει ανταπόκριση ή οι ασθενείς εμφανίζουν αντενδείξεις/παρενέργειες, μπορεί να ξεκινήσουν αγωγή με βιολογικούς παράγοντες που ανταγωνίζονται την δράση του TNF. Η αγωγή και η εν γένει παρακολούθηση των ασθενών αυτών γίνεται από Ρευματολόγο.

Η προσβολή της σπονδυλικής στήλης, που αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα της νόσου, παρακολουθείται από γιατρό με ειδίκευση στη σπονδυλική στήλη.

Σε ποιον γιατρό να απευθυνθώ για την αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα;

Όπως προαναφέρθηκε η υποψία του νοσήματος μπαίνει τόσο από τον Παθολόγο ή το Γενικό Γιατρό, όσο και από γιατρό με ειδίκευση στη σπονδυλική στήλη όπως Νευροχειρουργό ή Ορθοπαιδικό. Η διάγνωση επιβεβαιώνεται από Ρευματολόγο, ο οποίος παρακολουθεί χρονίως τον ασθενή. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις, χρειάζεται νευροχειρουργική επέμβαση πχ σε περιπτώσεις κατάγματος  σπονδυλικής στήλης.