Κ. Κωσταβάρας | 25-05-2025
Μελέτες που έγιναν τις περασμένες δεκαετίες πάνω στην περιγραφή του πόνου στη μέση (οσφυαλγία) από τους ίδιους τους ασθενείς, μας έδωσαν τη δυνατότητα να ξεχωρίσουμε διάφορα είδη πόνου, μεταξύ των οποίων επικρατούν τέσσερα:
1 ο μηχανικός πόνος (mechanical pain) ή αλλιώς πόνος δραστηριότητας. Ουσιαστικά παρομοιάζει το σώμα με μια μηχανή που δουλεύει: όσο η μηχανή είναι σε λειτουργία, τόσο αυξάνεται ο πόνος. Όσο ο ασθενής περπατάει, εργάζεται, κάθεται, στέκεται όρθιος, οδηγεί κλπ τόσο δυναμώνει ή ένταση του πόνου. Όταν ξεκουράζεται, ο πόνος σιγά σιγά φεύγει. Πρακτικά ο πόνος φτάνει στο μέγιστο σημείο του στο τέλος της ημέρας. Ο ασθενής πέφτει να κοιμηθεί, ο πόνος σταδιακά μαλακώνει και κοιμάται γενικά καλά. Πολλές φορές υπάρχει πάντα ένα ήπιο βασικό επίπεδο πόνου (baseline), η ένταση του οποίου αυξάνεται συν τω χρόνω, καθώς περνάει η μέρα. Ο μηχανικός πόνος αφορά κυρίως νέους ανθρώπους 30-50 ετών και εκλύεται συνήθως με την κάμψη της οσφυϊκής μοίρας. Κάμψη σημαίνει κάθισμα, οδήγηση και σκύψιμο. Η εντόπιση είναι κυρίως στην οσφύ με περιστασιακή αντανάκλαση στους γλουτούς ή και το μηρό. Η θεραπεία του πόνου αυτού είναι κατ’ αρχήν συντηρητική με άσκηση, φάρμακα και φυσικοθεραπεία. Σε περίπτωση χειρουργικής θεραπείας, και ειδικά αν η επέμβαση είναι η σπονδυλοδεσία, τα αποτελέσματα είναι μέτρια και γενικά απρόβλεπτα.
2 ο πόνος αστάθειας (instability pain) ή πόνος που σχετίζεται με μια συγκεκριμένη κίνηση. Μπορεί να υπάρχει ή να μην υπάρχει ιστορικό τραυματισμού. Τις περισσότερες φορές, ένα οξύ επεισόδιο πόνου για οποιονδήποτε λόγο ακολουθείται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια πόνου, συνήθως μετά από ελάχιστο ή κανένα εμφανή λόγο. Σε αντίθεση πολλές φορές με τον μηχανικό πόνο, μεταξύ των επεισοδίων, ο ασθενής δεν πονάει καθόλου. Ωστόσο υπάρχει μια ή δύο συγκεκριμένες κινήσεις που τυπικά αναπαράγουν τον πόνο. Συχνά, μια θέση απότομης κάμψης ή συχνά στροφής μπορεί να προκαλέσει οξύ πόνο και σπασμό, και ο ασθενής δεν μπορεί να ισιώσει. Με τον καιρό, τόσο η συχνότητα όσο και η ένταση των επεισοδίων αυξάνονται. Κλινικά, ο πόνος αναπαράγεται κυρίως σε θέση κάμψης και η σπονδυλική στήλη "κλειδώνει". Ωστόσο, οι ασθενείς αναφέρουν ότι οποιαδήποτε απότομη κίνηση μπορεί να προκαλέσει τον γνωστό τους πόνο οποιαδήποτε στιγμή, χωρίς προειδοποίηση, και φοβούνται και διστάζουν στη φυσιολογική τους δραστηριότητα. Ο πόνος μπορεί αρχικά να είναι πιο έντονος όταν ο ασθενής προσπαθεί να ισιώσει από θέση κάμψης, παρά όταν βρίσκεται σε θέση κάμψης. Μόλις επιτευχθεί η έκταση, ο πόνος περιορίζεται. Η θεραπεία του πόνου αυτού είναι κατ’ αρχήν συντηρητική, αλλά αν φτάσουμε στη χειρουργική θεραπεία, η σπονδυλοδεσία είναι εδώ μια εξαιρετική επιλογή, με πολύ υψηλά ποσοστά επιτυχίας.
3 ο πόνος της οστεοαρθρίτιδας. Συνήθως εμφανίζεται σε άτομα άνω των 55 ετών. Δεν υπάρχει ιστορικό τραυματισμού, αλλά πόνος στη μέση για αρκετά χρόνια στο παρελθόν. Αν και ο πόνος μπορεί να εμφανίζεται σε οξέα επεισόδια, συνήθως υπάρχει σε μικρό βαθμό συνεχώς, ενώ θέσεις σώματος, αλλαγές του καιρού (υγρασία, κρύο) και μερικές φορές κάποιες δραστηριότητες μπορεί να τον επιδεινώνουν. Συνήθως ο πόνος εμφανίζεται σε εξάρσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας, όχι για παρατεταμένη διάρκεια. Κατά τη διάρκεια του έτους μπορεί να υπάρχει περίοδος έξαρσης πόνου διάρκειας δύο ή τριών εβδομάδων. Κλινικά, η έκταση και η στροφή της οσφυϊκής μοίρας αναπαράγουν τον πόνο. Παράδειγμα της έκτασης είναι όταν ο ασθενής σηκώνεται από το κρεβάτι ή την καρέκλα. Οι ασθενείς επίσης αναφέρουν έντονο πόνο όταν γυρίζουν πλευρό στο κρεβάτι (στροφή). Ακτινολογικά, παρατηρείται σπονδυλοαρθρίτιδα, εκφυλιστική σπονδυλολίσθηση και υπερτροφία των αρθρικών αποφύσεων. Η θεραπεία είναι συντηρητική, με άσκηση, φυσικοθεραπεία, θερμότητα και εγχύσεις με κορτιζόνη και τοπικό αναισθητικό.
4 ο πόνος της οσφυϊκής στένωσης. Ασθενείς συνήθως άνω των 55 ετών. Πόνος κατά το περπάτημα, συνήθως στη μέση και σπανιότερα στα πόδια. Ο πόνος επιδεινώνεται με την ορθοστασία. Το περπάτημα γίνεται ευκολότερο όταν ο ασθενής σκύβει προς τα εμπρός και ο πόνος επιδεινώνεται όταν προσπαθεί να ισιώσει. Χαρακτηριστικό είναι το σημείο του σούπερ μάρκετ (super market sign), όπου ο ασθενής μπορεί να περπατήσει μεγαλύτερη απόσταση όταν στηρίζεται πάνω σ’ ένα καρότσι (ουσιαστικά έτσι σκύβει λίγο). Όταν σταματήσει το περπάτημα και παραμείνει για λίγα λεπτά σκυμμένος και μετά ισιώσει σταδιακά, ο πόνος ανακουφίζεται. Ουσιαστικά είναι παρόμοιος πόνος με τη διαλείπουσα χωλότητα, μόνο που εκεί το σύμπτωμα εντοπίζεται στα πόδια. Κλινικά, υπάρχει περιορισμός του εύρους κίνησης και η έκταση είναι η πιο επηρεασμένη (δηλ. ο ασθενής πονάει κυρίως όταν τεντώνεται προς τα πίσω). Κατά την ψηλάφηση της οσφυϊκής μοίρας, συνήθως δεν ανευρίσκεται ευαίσθητο σημείο. Η θεραπεία είναι κατ’ αρχήν συντηρητική, με φάρμακα, φυσικοθεραπεία και αερόβια άσκηση (περπάτημα, κολύμβηση και στατικό ποδήλατο). Σε επιμονή των συμπτωμάτων, εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία η χειρουργική επέμβαση της πεταλεκτομής. Ο πόνος στα πόδια ανακουφίζεται αμέσως μετά το τέλος του χειρουργείου.
